Wat is tabaksaccijns?
Volgens de Wet op de accijns moeten tabaksproducten die in Nederland worden verkocht, zijn voorzien van accijnszegels. Hieraan kun je zien dat er accijns is betaald. Accijns op tabaksproducten is specifiek (een vast bedrag naar aantal of gewicht), en/of ad valorem (een percentage geheven over de verkoopprijs van het product). Voor sigaretten wordt er een accijns geheven per 1.000 sigaretten én een percentage over de verkoopprijs. Voor rooktabak wordt de accijns sinds 1 januari 2017, alleen geheven over een kilogram tabak en voor sigaren wordt de accijns alleen geheven over de verkoopprijs.
De accijnstarieven per 1 april 2023 (artikel 35, Wet op de accijns):
Sigaretten
- een ad valorem accijns van 5% van de kleinhandelsprijs, plus
- een specifieke accijns (vast bedrag) van € 271,07 per 1.000 stuks,
- met dien verstande dat de minimumaccijns van beide tenminste € 293,58 bedraagt.
Rooktabak
- een specifieke accijns (vast bedrag) van € 216,64 per kilogram.
Sigaren
- een ad valorem accijns van 10% van de kleinhandelsprijs.
Stagnerende accijnsopbrengsten
De laatste jaren stagneert de tabaksaccijns die de overheid jaarlijks incasseert, op een niveau tussen de 2,4 en 2,5 miljard euro, ondanks een aantal (forse) accijnsverhogingen. De accijnsverhoging per 1 april 2020 was de hoogste ooit. Duidelijk is dat door de Covid-19 pandemie en de getroffen overheidsmaatregelen het jaar 2020 als zeer uitzonderlijk en atypisch moet worden gekwalificeerd voor de handel en verkoop van tabaksproducten. De ontwikkelingen in deze periode hebben slechts beperkte zeggingskracht voor accijnsverhogingen in de toekomst zonder Covid-19 maatregelen.
Wat is er aan de hand?
Als de overheid meer geld in de schatkist nodig heeft of bepaalde extra uitgaven moet dekken, verhoogt zij vaak de tabaksaccijns. Dit gebeurde eerder in 2013, 2015, 2016 en 2018 en had volgens de rekenregels van de rijksbegroting structureel respectievelijk € 371, € 80, € 100 en € 94 miljoen extra accijns moeten opleveren.
Op basis van het Nationaal Preventieakkoord werd in 2020 de hoogste accijnsverhoging ooit doorgevoerd met een structureel geraamde opbrengst van € 170 mln. per jaar (€ 128 mln. in 2020 vanwege de invoering per 1 april).
Het resultaat is echter dat de accijnsontvangsten in de periode 2012-2019 niet € 645 miljoen hoger zijn maar slechts € 7 miljoen boven het niveau van 2012 liggen.
In 2020 ligt dat anders. Vanwege de Covid-19 maatregelen (tijdelijk gesloten grenzen, alleen noodzakelijke reizen/quarantaineplicht, minder mobiliteit en minder grensoverschrijdend verkeer) bleven de omzetten voor de tabakswinkeliers op peil, ook in de grensstreken, en zijn er per saldo bijna geen weglekeffecten opgetreden. Dat laatste blijkt ook uit de gestegen accijnsopbrengsten van de overheid; in 2020 werd € 510 mln. meer gerealiseerd dan in 2019. In 2021 zijn de tabaksaccijnzen vergeleken met 2020 fractioneel gedaald met € 31 mln. tot € 2.988 mln. De significante meeropbrengsten in de periode januari-april 2021 (vergeleken met dezelfde periode in 2020) zijn daarna in de periode mei-december 2021 teniet gedaan. Vanaf mei 2021 ie een structureel dalende trend ingezet die ook in de eerste maanden van 2022 doorzet.
Ontwikkeling tabaksaccijns 2012-2022
(€ x miljoen)
Door die accijnsverhogingen is de markt voor sigaretten en rooktabak aanzienlijk veranderd. Zo zijn in de sigarettenmarkt bepaalde merken anders gepositioneerd (van premium naar lagere segmenten) en zijn er grotere verpakkingen geïntroduceerd met een lagere prijs per sigaret. De prijsconcurrentie als gevolg van de zeer forse verhoging van de accijnstarieven is sterk toegenomen.