Accijnsverhogingen verhogen de consumentenprijs en hogere prijzen voor sigaretten en rooktabak leiden in het algemeen tot minder verkopen. Minder verkopen van sigaretten en rooktabak heeft dan weer lagere accijnsopbrengsten tot gevolg. Maar er is meer aan de hand.
- Downtrading: rokers stappen over op goedkopere producten zowel binnen productcategorieën (van ‘premium’ naar ‘value for money’) als tussen productcategorieën (van sigaretten naar RYO, MYO en volumetabak, om zelf te rollen of zelf te maken).
- Grensverkopen: rokers, met name in de grensstreken, kopen hun producten over de grens indien de prijzen daar lager liggen.
- Illegale handel: rokers kopen hun producten illegaal. Het gaat dan om smokkel en namaak.
RYO-, MYO- en volumetabak zijn de laatste jaren een alternatief voor de duurdere en hoger belaste sigaretten. Door die ontwikkeling is er substitutie en downtrading opgetreden die zeer negatieve gevolgen heeft voor de accijnsontvangsten van de overheid. Bovendien is dat vanuit het perspectief van de volksgezondheid niet evenwichtig en niet concurrentieneutraal, omdat de rokers dezelfde hoeveelheid tabak kunnen roken tegen een veel lager prijs.
De accijns op rooktabak wordt uitsluitend geheven naar gewicht (per kilogram) en is gelijk voor RYO-, MYO- en volumetabak. Dit holt de accijnsontvangsten verder uit omdat de accijns op een zelfgerolde of zelfgemaakte sigaret veel lager is dan de accijns op een fabrieksmatige sigaret. Het onderscheiden van volumetabak is belangrijk omdat dit de accijnsverschillen per sigaret nog verder vergroot.
Ondanks de verschillende accijnsverhogingen zijn de totale accijnsontvangsten voor de overheid in de periode 2012-2019 nagenoeg gelijk gebleven. Dit is voor een belangrijk deel het gevolg van rokers die switchen van sigaretten naar rooktabak en op zoek gaan naar goedkopere producten. Binnen de categorie rooktabak zien we een toename van de relatief goedkope volumetabak.
Het jaar 2020 moet als een zeer uitzonderlijk en atypisch jaar voor de handel en verkoop van tabaksproducten worden gekwalificeerd. Door de Covid-19 maatregelen (tijdelijk gesloten grenzen, alleen noodzakelijke reizen/quarantaineplicht, minder mobiliteit en minder grensoverschrijdend verkeer) bleven de omzetten voor de tabakswinkeliers op peil, ook in de grensstreken, en zijn er per saldo en in tegenstelling tot de verwachtingen, bijna geen weglekeffecten opgetreden. Dat laatste blijkt ook uit de gestegen accijnsopbrengsten van de overheid; in 2020 werd € 510 mln. meer gerealiseerd dan in 2019
Het aandeel van de accijnsontvangsten uit rooktabak schommelt de laatste jaren rond de 25%, tegenover sigaretten die 75% aan de accijnsontvangsten bijdragen.
Accijnsopbrengsten sigaretten en rooktabak 2012-2021
Volgens de accijnsmonitor (x miljoen)
