Financieel Jaarverslag van het Rijk
Accijnsverhogingen in het Belastingplan
Als de overheid besluit de accijns op sigaretten en rooktabak te verhogen dan kondigt zij dit aan in het jaarlijkse Belastingplan. Daarin wordt dan aangegeven wat de nieuwe accijnstarieven zullen worden en wat de opbrengst van de accijnsverhoging – het budgettaire effect – zal zijn.
Deze opbrengsten worden voor de komende jaren geschat en opgenomen in de Miljoenennota (Ontwerpbegroting) die tegelijkertijd met het Belastingplan en de Rijksbegroting voor het komende jaar wordt gepresenteerd op Prinsjesdag, de derde dinsdag in september.
Ook de Tweede Kamer kan de tabaksaccijns verhogen door een amendement in te dienen op het Belastingplan tijdens de behandeling in de Kamer. Veelal gebeurt dit om financiële dekking te realiseren voor extra uitgaven elders op de begroting of voor het schrappen van bepaalde maatregelen waar een financiële opbrengst uit voortvloeit.
Accijnsverhoging en gedragseffecten
Tot voor kort werd er in een regeerakkoord of Belastingplan voor de berekening van het budgettaire effect van een fiscale maatregel – bijvoorbeeld een accijnsverhoging – geen rekening gehouden met gedragseffecten. De rekenregels gingen uit van een ’statisch effect’. Dat wil zeggen dat het actuele verkoopvolume van sigaretten en rooktabak werd vermenigvuldigd met de voorgenomen accijnsverhoging om het budgettaire effect te berekenen. Met mogelijke reacties van producenten, handel of consumenten (grenseffecten, wijzigingen in consumptiepatronen, belastingontduiking) werd geen rekening gehouden.
Sinds kort wordt wel rekening gehouden met deze gedragseffecten omdat dit belangrijke informatie biedt voor het politieke besluitvormingsproces. Voor sigaretten en rooktabak betekent dit dat de budgettaire effecten van een accijnsverhoging lager uitvallen dan voorheen. Bij een “standaard” accijnswijziging wordt rekening gehouden met een gedragseffect van -40% en bij een “substantiële” accijnsverhoging met een gedragseffect van -65% 5.
Het Financieel Jaarverslag van het Rijk
De derde woensdag in mei, in het jaar volgend op Prinsjesdag, is Verantwoordingsdag. De Rijksoverheid en de ministeries presenteren dan hun jaarverslagen aan de Tweede Kamer. De minister van Financiën presenteert dan ook het Financieel Jaarverslag van het Rijk (FJR). Dit is een terugblik op en verantwoording van de financiën en het beleid van het afgelopen jaar. Hierin zijn ook de belasting- en premieontvangsten in het betreffende jaar opgenomen en wordt de gerealiseerde tabaksaccijns vergeleken met de Ontwerpbegroting (Miljoenennota). Er valt dan precies af te lezen hoeveel erbij is gekomen of hoeveel eraf is gegaan. Met andere woorden, er kan precies worden nagegaan in hoeverre de begrote meeropbrengst van de verhoging van de tabaksaccijns (het budgettaire effect) daadwerkelijk is gerealiseerd.
De ontvangsten van de belastingen en premies in het Financieel Jaarverslag van het Rijk (FJR) worden geregistreerd op kasbasis en op EMU-basis.
- Registratie op kasbasis: ontvangsten, en dus ook accijnsontvangsten, worden geboekt op het moment dat het geld daadwerkelijk wordt ontvangen.
- Registratie op EMU-basis: accijnsontvangsten worden geboekt op het moment dat de transactie, het in de handel brengen van de tabaksproducten, plaatsvindt. De daadwerkelijke accijns op de tabaksproducten wordt één maand later ontvangen.
De registratie op EMU-basis komt normaal gesproken het best overeen met de registratie in de Accijnsmonitor. De Accijnsmonitor is immers gebaseerd op de genormaliseerde verkopen van sigaretten en rooktabak in een bepaalde maand. De accijns op die producten wordt eerst een maand later afgedragen aan de Belastingdienst. Maar door inladingen of ‘releases for consumption’ (zie hieronder) kunnen er toch significante verschillen ontstaan met de maandelijkse genormaliseerde cijfers in de Monitor. Over een langere periode gemeten zijn de resultaten weer nagenoeg gelijk.
De onderstaande overzichten laten de accijnsontvangsten zien in de periode 2012-2020 zowel op kasbasis als op EMU-basis. Daarnaast wordt de aansluiting met de resultaten uit de Accijnsmonitor weergegeven.
Realisatie ontvangsten tabaksaccijns en uitkomsten Accijnsmonitor
(x miljoen)
| Kasbasis1 | EMU-basis1 | Accijnsmonitor | Accijnsmonitor - EMU-basis | |
|---|---|---|---|---|
| 2012 | € 2.502 | € 2.653 | € 2.492 | - € 161 |
| 2013 | € 2.339 | € 2.223 | € 2.459 | € 236 |
| 2014 | € 2.432 | € 2.633 | € 2.436 | - € 197 |
| 2015 | € 2.413 | € 2.222 | € 2.436 | € 214 |
| 2016 | € 2.478 | € 2.491 | € 2.452 | - € 39 |
| 2017 | € 2.450 | € 2.397 | € 2.431 | € 34 |
| 2018 | € 2.469 | € 2.668 | € 2.477 | -€ 191 |
| 2019 | € 2.509 | € 2.547 | € 2.507 | -€ 40 |
| 2020 | € 3.019 | € 3.185 | € 2.912 | -€ 273 |
| 2021 | € 2.988 | € 2.707 | € 2.984 | € 277 |
| 2022 | € 2.691 | € 2.756 | € 2.910 | € 154 |
| 2023 | € 3.217 | € 3.122 | € 3.070 | -€ 52 |
1Bron: Ministerie van Financiën, Financieel Jaarverslag van het Rijk (FJR)
Aansluiting tussen ontvangsten tabaksaccijns FJR/EMU-basis en Accijnsmonitor
(x miljoen)
| Releases for Consumption 1 | Inladingen2 | Accijns op sigaren en HNB (Heat not Burn) | Onverklaard verschil | Totaal verschil | |
|---|---|---|---|---|---|
| 2012 | - € 160 | - € 38 | - € 7 | € 44 | - € 161 |
| 2013 | € 160 | € 42 | - € 7 | € 41 | € 236 |
| 2014 | - € 198 | - € 11 | - € 7 | € 19 | - € 197 |
| 2015 | € 191 | € 11 | - € 7 | € 19 | € 214 |
| 2016 | - € 42 | € 0 | - € 7 | € 10 | - € 39 |
| 2017 | € 30 | € 0 | - € 7 | €11 | € 34 |
| 2018 | - € 201 | € 19 | - € 8 | - € 1 | - € 191 |
| 2019 | - € 5 | - € 9 | - € 10 | - € 16 | - € 40 |
| 2020 | - € 195 | - € 3 | - € 13 | - € 62 | - € 273 |
| 2021 | € 361 | € 1 | -€ 17 | -€ 68 | € 277 |
| 2022 | € 21 | € 17 | -€ 22 | € 138 | € 154 |
| 2023 | € 0 | € 2 | -€ 25 | -€ 29 | -€ 52 |
1Releases for Consumption: in de handel brengen, maar nog zonder verkoop aan groothandel (het verschil tussen het actuele en het voorgaande jaar)
2Inladingen: voorraadvorming bij de groothandel (het verschil tussen het actuele en het voorgaande jaar)